การสื่อสารด้วยสารเคมี chemical communication) มีความสำคัญมากในสัตว์ต่าง ๆ แต่ในคนมีความสำคัญน้อย สัตว์ต่าง ๆ จะสร้างสารเคมีที่เรียกว่าฟีโรโมน (pheromone)ใช้ในการติด ต่อสื่อสารในสัตว์ชนิดเดียวกันแบ่งออกเป็น
(1)ฟีโรโมนที่ทำให้เกิดพฤติกรรมทันที(releaser
pheromone) เช่นสารดึงดูดเพศตรงข้า(sex
attractants)
เช่น ฟีโรโมนที่ผีเสื้อไหมตัวเมียปล่อยออกมาเพื่อดึงดูด ความสนใจของผีเสื้อไหมตัวผู้
(2) ฟีโรโมนที่ไปกระตุ้น แต่ไม่เกิดพฤติกรรมทันที (primer pheromone) ฟีโรโมนชนิดนี้จะไปกระตุ้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยา และเกิดพฤติกรรมในเวลาต่อมา เช่น
ฟีโรโมนของหนูตัวผู้ชักนำให้หนูตัวเมียเป็นสัดและพร้อมที่จะผสมพันธุ์ฟีโรโมนของแมลงส่วนใหญ่เป็นสาทรพวกแอลกอฮอล์โมเลกุลสั้น
ๆ จะระเหยไปในอากาศได้ดี จึงสามารถไปกระตุ้นให้เกิดพฤติกรรมต่าง ๆ ได้
ฟีโรโมนที่สำคัญ ได้แก่
1.ฟีโรโมนทางเพศ (sex
pheromone) พบในแมลงหลายาชนิด เช่น
ผีเสื้อไหมตัวเมียจะปล่อยสารแอลกอฮอล์เรียกว่า บอมบายโกล
(Bombygol)
เพื่อดึงดูดผีเสื้อไหมตัวผู้ให้มาหาและเกิดการผสมพันธุ์ ผีเสื้อไหมตัวผู้จะมีหนวด
ซึ่งมีลักษระเหมือนฟันหวีเป็นอวัยวะรับกลิ่น
ฟีโรโมนชนิดนี้มักมีประสิทธิภาพสูงทำให้ดึงดูดเพศตรงข้ามได้
แม้ว่าจะอยู่ไกล ๆ ในปัจจุบันมีการสังเคราะห์สาร
เช่น ยูจีนอล (eugenol)
ซึ่งเลียนแบบฟีโรโมนธรรมชาติ
เพื่อดึงดูดแมลงวันทองหรือแมลงวันผลไม้ให้มารวมกันเพื่อกำจัดแมลงได้ครั้งละมาก
ๆ
2.ฟีโรโมนปลุกระดม (aggregation
pheromone) เป็นสารที่ใช้ประโยชน์ในการปลุกระดมให้มารวมกลุ่มกันเพื่อกินอาหารนผสมพันธุ์หรือวางไข่ในแหล่งที่เหมาะสม เช่น
ด้วงที่ทำลายเปลือกไม้ (bark beetle) ปล่อยฟีโรโมนออกมาเพื่อรวมกลุ่มกันยังต้นไม้ที่เป็นอาหารได้
3.ฟีโรโมนเตือนภัย (alarm
pheromone)
สารนี้จะปล่อยออกมาเมื่อมีอันตราย
เช่น มีผู้บุกรุก ผึ้งหรือต่อที่ทำหน้าที่เป็นทหารยาม
จะปล่อยสารเคมีออกมาให้ผึ้งหรือต่อในรังรู้
ผึ้งเมื่อต่อยผู้บุกรุกแล้วจะปล่อยสารเคมีเตือนภัยเรียกว่า ไอโซเอมิลแอซิเตต (isoamyl acetate) ไปให้ผึ้งตัวอื่นรู้เพื่อจะได้ช่วยกันต่อสู้ศัตรูที่บุกรุกเข้ามา
4.ฟีโรโมนตามรอย (trail
pheromone)
เช่น สุนัข
จะปล่อยสารฟีโรโมนไปกับปัสสาวะตลอดทางที่ผ่านไป เพื่อเป็นเครื่องหมายนำทางและประกาศเขตแดน ผึ้งและมดจะผลิตสารจากต่อมดูเฟอร์ (Dufour’s gland)
ซึ่งอยู่ติดกับต่อมเหล็กในทำให้สามารถตามรอยไปยังแหล่งอาหารได้ ผึ้งยังใช้สารที่สะสมจากดอกไม้เรียกว่า
เจรานิออล (geraniol) เป็นสารในการตามรอยด้วย
5.ฟีโรโมนนางพญา (queen -
substance pheromone) สาราชนิดนี้พบในแมลงสังคม
(social insect) เช่น
ผึ้ง ตัวต่อ แตน
มด ปลวก สารชนิดนี้ทำหน้าที่ในการควบคุมสังคม
ฟีโรโมนของนางพญาผึ้งคือ
สารที่มีฤทธิ์เป็นกรดคือ
กรดคีโตเดเซโนอิก (keto –
decenoic acid)
สารนี้จะปล่อยออกจากตัวนางพญา เมื่อผึ้งงานทำความสะอาดนางพญาจะได้รับกลิ่นทางหนวดและเมื่อเลียตัวนางพญาก็จะได้กินสารนี้ด้วย ทำให้ผึ้งงานเป็นหมันและทำงานตลอดไป นอกจากนี้ยังทำหน้าที่เป็นฟีโรโมนทางเพศ กระตุ้นให้ผึ้งตัวผู้ผสมพันธุ์ด้วย
และยังควบคุมไม่ให้ผึ้งงานผลิตผึ้งนางพญาตัวใหม่ด้วย ดังนั้น รังผึ้งจึงมีนางพญาเพียงตัวเดียว
สารเคมีที่ทำหน้าที่ในการป้องกันตัวช่วยให้ปลอดภัยเรียกว่า แอลโลโมน (allomone) เช่น ตัว สกั๊ง จะปล่อยกลิ่นที่เหม็นมากออกมาจากต่อมทวารหนัก แมลงตดเมื่ออยู่ในภาวะอันตรายจะปล่อยสารเคมีที่มีฤทธิ์เป็นกรดและมีกลิ่นเหม็นมากเพื่อป้องกันตัวทำให้ศัตรูละทิ้งไป
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น